नागपूरमध्ये धार्मिक तणावानंतर उसळलेल्या हिंसाचारावर नागपूर पोलिसांनी वेळीच नियंत्रण मिळवत परिस्थिती हाताळली. या संघर्षात तीन उपायुक्त (DCP) जखमी झाले, तरी पोलिस दलाने शिस्तबद्ध आणि धाडसी कृती करून परिस्थिती अधिक बिघडू दिली नाही. विशेषतः पोलिस आयुक्त डॉ. रविंद्र सिंगल यांच्या भूमिकेचे विशेष कौतुक करण्यात येत आहे. त्यांनी वारंवार माध्यमांना योग्य आणि सत्य माहिती पुरवून अफवांना आळा घातला आणि लोकांमध्ये घबराट पसरू दिली नाही.
पोलिस आयुक्त सिंगल यांच्या सततच्या माहिती अद्यतनामुळे काही सत्ताधारी नेत्यांना अस्वस्थता जाणवली असावी, असे दिसते. याच कारणामुळे महाराष्ट्राचे मुख्यमंत्री देवेंद्र फडणवीस यांनी विधीमंडळात स्पष्टीकरण देत सांगितले की, त्यांचे आणि नागपूर पोलिसांचे मत एकच आहे. फडणवीस म्हणाले, “मी आणि शहर पोलिस आयुक्त यांनी काही वेगळं सांगितलेलं नाही. नागपूर पोलिस आयुक्त म्हणाले की, आम्ही तपास करत आहोत की हिंसाचार पूर्वनियोजित होता का. आम्ही अद्याप कोणत्याही निष्कर्षावर पोहोचलेलो नाही. मीही त्याच गोष्टीवर बोललो आहे. मी विधानसभेत दिलेलं कोणतंही विधान पोलिसांकडून मिळालेल्या माहितीनुसारच आहे.”
Gold Rate
Thursday 20 March 2025
सोशल मीडियाची हिंसाचार भडकवण्यात भूमिका
या हिंसाचाराला केवळ जमिनीवरील लोक जबाबदार नव्हते, तर सोशल मीडियावरील प्रभावशाली व्यक्तींनीही यात मोठी भूमिका बजावली. अनेक प्रभावशाली सोशल मीडिया इन्फ्लुएन्सर्स, जे वेळोवेळी अधिकाऱ्यांसोबतच्या बैठकींना व पत्रकार परिषदांना हजेरी लावतात, त्यांनीच सोशल मीडियावर चुकीची माहिती पसरवण्याचे काम केले.
मुख्य प्रवाहातील प्रसारमाध्यमांनी या मुद्द्याची संवेदनशीलता ओळखून संयम पाळला. मात्र, सोशल मीडिया इन्फ्लुएन्सर्सनी फेसबुक, इन्स्टाग्राम, X आणि यूट्यूबसारख्या प्लॅटफॉर्मवर स्टोरी, रील्स आणि पोस्ट टाकत परिस्थिती चिघळवली.
महाराष्ट्र सायबर विभागाने तब्बल 140 हून अधिक भडकाऊ पोस्ट आणि व्हिडिओ ओळखून त्यांची तक्रार केली आहे. आयटी कायद्याच्या कलम 79(3)(b) अंतर्गत त्वरित कारवाई करत संबंधित सामग्री हटवण्याचे आदेश दिले आहेत. तसेच, 97 पोस्ट अफवा पसरवत असल्याचे आढळून आले, ज्यामध्ये दोन जखमींचा मृत्यू झाल्याचा खोटा दावा केला गेला होता. पोलिसांनी नागरिकांना विनंती केली आहे की, अप्रमाणित माहितीवर विश्वास ठेऊ नये आणि अफवा पसरवू नयेत.
हिंसाचाराचा मास्टरमाइंड – फहीम खान आणि सोशल मीडिया प्रचार
या प्रकरणात पोलिसांनी फहीम खानला मुख्य सूत्रधार म्हणून ओळखले आहे. तो एका तथाकथित सौम्य इस्लामचा पुरस्कार करणाऱ्या संघटनेचा सदस्य असल्याचे सांगितले जात आहे. मात्र, हिंसाचाराला वाव देण्यासाठी सोशल मीडियाचा गैरवापर करणाऱ्या इतर अनेक प्रभावशाली व्यक्तीही जबाबदार आहेत.
हिंसाचाराची सुरुवात विश्व हिंदू परिषद (VHP) आणि बजरंग दलाने औरंगजेबाच्या पुतळ्याचे दहन केल्याने झाली. त्यानंतर दुसऱ्या समाजातील काही सदस्यांनी संबंधित पोलिस ठाण्यात तक्रार दाखल केली. मुख्य प्रवाहातील माध्यमांनी हा विषय जाणीवपूर्वक न रिपोर्ट करण्याचा निर्णय घेतला. मात्र, काही सोशल मीडिया इन्फ्लुएन्सर्सनी ही घटना उचलून धरली आणि त्यावर व्यक्तिशः बाजू घेऊन पोस्ट करायला सुरुवात केली.
हा सोशल मीडिया प्रचार रात्री उशिरापर्यंत सुरू राहिला. मात्र, नंतर काहींनी आपली चूक लक्षात घेऊन किंवा पोलिसांकडून सूचना मिळाल्याने, #शांततेचा प्रचार सुरू केला. मात्र, प्रश्न हा आहे – प्रथम द्वेष पसरवायचा आणि मग अचानक शांततेची भाषा करायची, हे योग्य आहे का?
सोशल मीडियासाठी जबाबदारी आणि कठोर नियम आवश्यक
सोशल मीडिया प्रभावशाली व्यक्तींनी आपली जबाबदारी ओळखली पाहिजे. नागपूर पोलिसांनी अशा व्यक्तींविरोधात कठोर पावले उचलली पाहिजेत, जे केवळ प्रसिद्धीसाठी किंवा कोणत्यातरी वैयक्तिक अजेंड्यासाठी समाजात तेढ निर्माण करतात.
सोशल मीडिया हे स्वप्ने विकण्यासाठी, प्रेरणा देण्यासाठी आणि सकारात्मक संदेश पसरवण्यासाठी असावे – समाजात फुट पडण्यासाठी नाही. पोलिस प्रशासनाने आणि कायद्याने हे सुनिश्चित करणे गरजेचे आहे की डिजिटल माध्यमांचा उपयोग सामाजिक सलोखा बिघडवण्यासाठी न होता, तो समाजाच्या हितासाठी व्हावा.
नागपूर पोलिसांचे वेगवान प्रत्युत्तर, त्यांच्या अधिकाऱ्यांचे धाडस आणि शांतता राखण्याचे त्यांचे प्रयत्न निश्चितच कौतुकास्पद आहेत. आता नागपूर पुढे जात असताना, हे प्रकरण आपल्याला एक महत्त्वाचा धडा शिकवते – शांतता राखणे ही सर्वांची सामूहिक जबाबदारी आहे आणि त्याची सुरुवात जबाबदार संवादानेच होते.
…रविकांत कांबळे
